مبانی معرفت شناختی اندیشه های کلامی و عرفانی امام محمد غزالی

پژوهش حاضر، در صدد بررسی مبانی اندیشه¬های کلامی و عرفانی غزالی است. یعنی عهده¬دار بررسی حجیّت و اعتبار منابع معرفت¬شناختی در دو دوره فکری غزالی اعم از کلامی و عرفانی نیز است. این پژوهش پس از ذکر مقدمات لازم درباره نظام اندیشه غزالی و تحولات روحی و معنوی وی و نیز نحوه تعامل او با گروههای علمی زمان، به تبیین و بررسی نقش منابع معرفتی در کلیت اندیشه او پرداخته است. غزالی در دوره کلامی حیات خویش به مسائل الهیاتی مشاء ضربه سختی وارد نمود و در سه مسئله آنها را تکفیر نمود. اینکه آیا عوامل معرفت¬شناختی در انگیزه غزالی در مخالفت با اندیشه¬های فلسفی و گرایش او به سمت عرفان و عزلت نقشی داشته¬اند پرسش مهمی در این پژوهش تلقی شده است. غزالی شناخت موضوعات دینی را منحصر در سه شیوه: حواس، عقل و نیز کشف و شهود عرفانی می¬داند. او به عنوان یک عارف و متکلم می¬کوشد تا به احیای علوم دینی و پاک سازی اندیشه دینی بپردازد و وحی نبوی و شریعت را بر عقل فلسفی برتری بخشد. اما نقش کاربردی عقل را نیز در کنار نقل پذیرفته است. تلاش او بر این بود که ضمن طی نمودن مسیر حقیقت جویی، خود را در ردیف صدیقان و اولیاء الهی قرار دهد. درکنار عوامل معرفتی همچون عقل، وحی، و کشف و شهود که در شکل¬گیری اندیشه¬ غزالی نقش داشته¬اند، متغیرهای اجتماعی، سیاسی و مذهبی نیز در مخالفت با اندیشه¬های فلسفی و سیراو به تصوف و عرفان نقش داشته¬اند.